‘Wolni z wolnymi, równi z równymi’: Polacy i Ukraińcy w tle konwersji mitu jagiellońskiego. Doświadczenia historiografii polskiej początku XX wieku

Andrzej Stępnik

Streszczenie w języku polskim


Mit jagielloński jest stosunkowo dobrze opracowany w historiografii polskiej. Wyjątek stanowi pierwsze dwudziestolecie XX w., kiedy to doszło do kolejnych jego konwersji i przyspieszenia migracji z dyskursu historiografii do dyskursu pamięci. W tle tych procesów dokonywał się (warunkowany politycznie) swoisty awans problematyki polsko-ukraińskiej, która dotychczas była zdominowana relacjami polsko-litewskimi. Niniejszy artykuł ma na celu rozwinięcie i udokumentowanie tychże kwestii. Przedmiotem analizy i wnioskowania były prace o charakterze ogólnym (syntezy, parasyntezy, podręczniki, kompendia etc.), które kumulują w sobie i ‘odbijają’ aktualne tendencje naukowe, polityczne, społeczne, kulturowe i inne, tworząc interesujący materiał badawczy. Pozwolił on na ustalenie, że w latach 1900–1918 symbol unii lubelskiej, idea ‘wolnych z wolnymi, równych z wolnymi’, była popularnym motywem narracji historycznych, który jako konstrukt naukowy stawał się jednak coraz bardziej archaiczny. Jego pielęgnowanie powodowało pośrednio odwrót od historiografii krytycznej. Daje się zauważyć, że mit jagielloński większym stopniu przyciągał neoromantyków niż modernistów zmierzających do ściślejszego powiązania historiografii z naukami społecznymi. Nie można jednak stwierdzić, że nie było ciekawych prób jego reinterpretacji. Do takich należały nawiązywania do niektórych, obiecujących wówczas, kierunków socjologizujących i psychologizujących, jakie pojawiały na Zachodzie, ale też na gruncie krajowym. Zaskakująco, największymi admiratorami tej idei na początku XX w. stali się historycy identyfikujący się z ideami narodowodemokratycznymi, dalej plasowali się ówcześni konserwatyści (realiści) i badacze związani z różnymi frakcjami obozu niepodległościowego. Traktat ryski z 18 marca 1921 r., zawarty między Polską, Rosją Sowiecką i Ukrainą, wykazał, że romantyczny duch unii lubelskiej przeżył się i stał się fragmentem historii idei.

Słowa kluczowe


historiografia polska; XX wiek; Ukraina; Ukraińcy; unia lubelska; niepodległość; mity narracyjne; pamięć zbiorowa

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Studies

Bałaban J., Dzieje Polski. Książka poglądowa dla dojrzalszej młodzieży i dorosłych, 4th edition, Lwów 1922 (1st edition, Lwów 1905; 2nd edition, expanded, Lwów 1906; 3rd edition, Lwów 1909, was titled Historia Polski).

Biliński P., Feliks Koneczny (1862–1949). Życie i działalność, Warszawa 2001.

Błachowska K., Wiele historii jednego państwa. Obraz dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1569 roku w ujęciu historyków polskich, rosyjskich, ukraińskich, litewskich i białoruskich w XIX wieku, Warszawa 2009.

Boruta M., Wolni z wolnymi, równi z równymi. Polska i Polacy o niepodległości wschodnich sąsiadów Rzeczypospolitej, Kraków 2002.

Dąbrowski J., Dzieje Polski w streszczeniu. Z tablicą chronologiczną, wykazem urzędów, szkolnictwa, podziału administracyjnego, kościelnego, politycznego, urządzeń skarbu i wojskowości Rzeczypospolitej oraz 12 mapkami, Warszawa 1916.

Dmowski R., Niemcy, Rosja i kwestia polska, Lwów 1908.

Dutkiewicz J., Henryk Mościcki jako uczeń Askenazego, ‘Przegląd Historyczny’ 1958, 49, 1.

Edukacja historyczna społeczeństwa polskiego w XIX w. Zbiór studiów, ed. J. Maternicki, Warszawa 1981.

Gil A., Rusini w Rzeczypospolitej Wielu Narodów i ich obecność w tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego – problem historyczny czy czynnik tworzący współczesność?, https://www.iesw.lublin.pl/projekty/pliki/IESW-121-02-07.pdf [accessed on: 25 V 2020].

Grabiec J. [Dąbrowski J.], Dzieje narodu polskiego, Kraków [1909].

Grabski A.F., Perspektywy przeszłości. Studia i szkice historiograficzne, Lublin 1983.

Julkowska V., Historia dla wyobraźni. Recepcja i interpretacja pisarstwa historycznego Karola Szajnochy, Poznań 2010.

Kolbuszewska J., Mutacja modernistyczna w historiografii polskiej (przełom XIX i XII wieku), Łódź 2005.

Kolbuszewska J., Tadeusz Korzon (1839–1918). Między codziennością, nauką a służbą narodowi, Łódź 2011.

Koneczny F., Dzieje Polski, vol. 2, Łódź 1902.

Korzon T., Historia Polski. Wydanie nadzwyczajne w zmienionym układzie, ed. B. Bator, Kijów 1918.

Kuczyński S.M., ‘Jadwiga i Jagiełło’ Karola Szajnochy na tle jego życia i twórczości naukowej, in: K. Szajnocha, Jadwiga i Jagiełło. Opowiadanie historyczne, introduction by S.M. Kuczyński, vol. 1, Warszawa 1969.

Kurczewska J., Dwie postawy wobec kryzysu ethosu demokratyczno-patriotycznego. Bolesław Limanowski (1835–1935) i Zygmunt Balicki (1858–1916), Warszawa 1975.

Lelewel J., Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane, in: J. Lelewel, Dzieła, vol. 7, Warszawa 1961.

Lelewel J., Obraz dziejów polskich, in: J. Lelewel, Polska, dzieje i rzeczy jej, vol. 1, Poznań 1858.

Limanowski B., Historia demokracji polskiej w epoce porozbiorowej, Zurych 1901.

Limanowski B., Studwudziestoletnia walka narodu polskiego o niepodległość, Kraków 1916.

Litwin H., Równi do równych. Kijowska reprezentacja sejmowa 1569–1648, Warszawa 2009.

Maternicki J., Adam Szelągowski i jego poglądy na historię (cz. 1), ‘Przegląd Humanistyczny’ 1989, 33, 11–12.

Maternicki J., Historia i wychowanie, Warszawa 1990.

Maternicki J, Historiografia polska XX wieku, part 1, Lata 1900–1918, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982.

Maternicki J., Michał Bobrzyński wobec tzw. unii jagiellońskiej. Ewolucja poglądów i jej uwarunkowania, ‘Przegląd Humanistyczny’ 1977, 21, 12.

Maternicki J., Początki mitu jagiellońskiego w historiografii i publicystyce polskiej XIX wieku: Karol Szajnocha i Julian Klaczko, ‘Przegląd Humanistyczny’ 1988, 32, 11–12.

Maternicki J., Stanisław Smolka i powrót historiografii do mitu jagiellońskiego, ‘Przegląd Humanistyczny’ 1989, 33, 11–12.

Od ugody hadziackiej do Unii Europejskiej, vol. 1, Wolni z wolnymi, równi z równymi, zacni z zacnymi, ed. A. Kulczycki et al., Rzeszów–Iwano-Frankiwsk 2012.

Piłsudski J., Pisma zbiorowe. Wydanie prac dotychczas drukiem ogłoszonych, vol. 2, ed. L. Wasilewski, Warszawa 1937.

Pomian K., Historia: nauka wobec pamięci, Lublin 2006.

Pomorski J., Wstęp, in: K. Kasprowicz et al., Szlakami Polski Niepodległej 1914–1922. Interaktywny atlas historyczny, Lublin 2019.

Schmitt H., Dzieje narodu polskiego od najdawniejszych do najnowszych czasów, vol. 1, Lwów 1863.

Siemieński J., Dziedzictwo Rzeczypospolitej, Warszawa 1918.

Siemieński W., La Pologne. Résumé d’histoire, transl. M. Rakowska, Paris 1916.

Sierżęga P., Obchody rocznicy unii lubelskiej na terenie Galicji w 1869 roku, in: Galicja i jej dziedzictwo, vol. 15, Działalność wyzwoleńcza, ed. J. Hoff, Rzeszów 2001.

Smoleński W., Historia Polski, Warszawa [1921].

Sokołowski A., Dzieje Polski ilustrowane napisał [...] z ilustracjami Jana Matejki, Walerego Eljasza, Juliusza Kossaka, Henryka Rauchingera i innych artystów polskich, vol. 1–4, Warszawa 1901, 2nd edition, Wiedeń 1904–1911.

Stępnik A., Ukraina i stosunki polsko ukraińskie w syntezach i podręcznikach dziejów ojczystych okresu porozbiorowego 1795–1918, Lublin 1998.

Stobiecki R., Idea jagiellońska w środowisku polskich imigrantów politycznych po 1945 roku, in: Wspólne dziedzictwo. Rzeczpospolita Obojga Narodów w polskiej, litewskiej i ukraińskiej historiografii XIX-XXI wieku, eds. M. Hoszowska et al., Rzeszów 2019.

Szelągowski A., Historia nowożytna 1453–1789, Lublin 1918.

Szelągowski A., Wzrost państwa polskiego w XV i XVI w. Polska na przełomie wieków średnich i nowych, Lwów–Warszawa 1904.

Unia Lubelska 1569 roku. Akta prawne, introduction and ed. H. Litwin, Kijów 2019.

Wierzbicki A., Spory o polską duszę. Z zagadnień charakterologii narodowej w historiografii polskiej XIX i XX wieku, Warszawa 2010.

Wierzbicki A., Związki ‘Przeglądu Historycznego’ z warszawską szkołą historyczną, ‘Przegląd Historyczny’ 2006, 97, 1.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2020.49.465-485
Data publikacji: 2020-12-21 13:06:16
Data złożenia artykułu: 2020-01-28 13:26:10


Statystyki


Widoczność abstraktów - 3986
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 1284

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2020 Andrzej Stępnik

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.