„Sławetni panowie wójtowie” ekonomii szawelskiej w XVII w. – elita kulturalna chłopów i mieszczan?

Streszczenie w języku polskim

Większość wójtów stanowili ludzie zamożni, którzy wywodzili się jednak ze środowiska chłopskiego lub miejskiego. Czasem mieli także szlacheckie pochodzenie (wójt janiszski Renald K. Łukowski, wójt Szylan i Ramulan Gregorz Juchniewicz itp.). Za swoją służbę otrzymywali włókę ziemi zwolnionej od podatków. Wójtowie należeli zatem do elity społeczno-gospodarczej wsi i miast. Więzi pokrewieństwa, przyjaźń i sąsiedztwo umożliwiały utrzymanie urzędu „wójta wołosnego” lub miejskiego przez długi czas (nawet przez kilka pokoleń). Ścisłe stosunki z administracją ESz pozwalały wpływać nie tylko na chłopów, ale także na niektóre decyzje administracji. Wójtowie i ławnicy byli pośrednikami między wsią a dworem. Obowiązki wójta według ustawy z 1649 r. (powtórzone prawie w tym samym brzmieniu w 1657 r.) były następujące: zapewnienie, aby poddani żyli w św. wierze katolickiej i pobożności, ochrona posiadłości i majątków królewskich, przekazywanie pustych włok na własność chłopom, którzy mieli płacić czynsz, pilnowanie pustych włok. Wójtowie musieli też brać udział w sądach we dworze. Źródła podają jednak, że wpływ wójtów był uwarunkowany jeszcze jednym czynnikiem – ich wykształceniem lub umiejętnością czytania i pisania. Zjawisko to obserwuje się od I połowy do końca XVII w. (mogli pisać nawet cyrylicą, chociaż zwykle pisali alfabetem łacińskim). Wójtowie trwale podpisywali się „własną ręką” na różnych dokumentach, rejestrach podatkowych itp. Można przypuszczać, że umiejętność czytania i pisania wójtów pozwoliła im brać czynny udział w sprawach sądowych (był to ich obowiązek zgodnie z ustawą dworską), pobierać i ustalać podatki, reprezentować interesy poddanych ESz w sporach i konfliktach z administracją, z dzierżawcami ekonomii, a nawet z królem, w sądach wyższych (np. Trybunał Skarbowy WKL), a także do spisywania suplik.