Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Chłopi w dziełach Jana Długosza
Streszczenie w języku polskim
Przedmiotem analizy są Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis i żywoty świętych Stanisława i Kingi. Chciałbym przedstawić w syntetycznej formie wszystkie informacje, jakie Długosz zamieścił o chłopach na kartach swoich dzieł. Ukażę terminologię, jaką się posługuje w stosunku do „chłopów”, konteksty zdarzeniowe, w jakich się oni pojawiają, najbardziej ważkie informacje szczegółowe. Postawię pytanie, czy z badań tych wyłoni się „obraz” chłopów oraz o jego osobisty stosunek do nich. Artykuł składa się z następujących części: 1. Określenia wobec chłopów i wsi, 2. Wieś – elementy krajobrazu naturalnego i kulturowego, 3. Społeczność wiejska, 4. Dom, rodzina, gospodarstwo, 5. Ucisk i niewola, nieszczęście i bieda, 6. Monarcha wobec chłopów, 7. Stosunek chłopów do wiary i Kościoła, 8. Chłopi wobec mieszczan, 9. Udział chłopów w wojnach, Podsumowanie
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 1–2, ed. J. Dąbrowski, transl. S. Gawęda et al., Warszawa 1962.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 5–6, eds. Z. Kozłowska-Budkowa et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 1972.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 7–8, 1241–1299, eds. Z. Kozłowska-Budkowa et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 1974.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 9, eds. Z. Kozłowska-Budkowa et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 1975.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 10, 1370–1405, eds. S. Gawęda et al, transl. J. Mrukówna, Warszawa 1981.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 10–11, 1406–1412, eds. S. Gawęda et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 1982.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 11, 1462–1480, eds. S. Gawęda et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 1985.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 11–12, eds. K. Baczkowski et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 2004.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 12, 1445–1461, eds. K. Baczkowski et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 2004.
Jana Długosza, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, book 12, 1462–1480, eds. K. Baczkowski et al., transl. J. Mrukówna, Warszawa 2006.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 1–2, ed. I. Dąbrowski, Varsaviae 1964.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 3–4, eds. S. Budkowa et al., Varsaviae 1970.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 5–6, eds. S. Budkowa et al., Varsaviae 1973.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 7–8, eds. S. Budkowa et al., Varsaviae 1975.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, book 9, eds. S. Budkowa et al., Varsaviae 1975.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, book 10, 1370–1405, eds. S. Gawęda et al., Varsaviae 1985.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 10–11, 1406–1412, eds. C. Baczkowski et al., Varsaviae 1997.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 11, 1413–1430, eds. C. Baczkowski et al., Varsaviae 2000.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 11–12, 1431–1444, eds. C. Baczkowski et al., Varsaviae 2001.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 12, 1445–1461, eds. C. Baczkowski et al., Cracoviae 2003.
Joannis Długossi, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, books 12, 1462–1480, eds. C. Baczkowski et al., Cracoviae 2005.
Joannis Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, vol. 1, Ecclesia cathedralis cracoviensis – ecclesiae collegiatarum, ed. A. Przeździecki, Cracoviae 1863.
Joannis Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, vol. 2, Ecclesiae parochiales, ed. A. Przeździecki, Cracoviae 1864.
Joannis Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, vol. 3, Monasteria, ed. A. Przeździecki, Cracoviae 1864.
Vita Sanctissimi Stanislai Episcopi Cracoviensis, in: Joannis Dlugossii senioris canonici cracoviensis opera Vita S. Stanislai – Vita B. Kunegundis – Vitae Episcoporum Poloniae – Vita Sbignei de Oleśnica cardinalis – clenodia – banderia prutenorum – epistolae, vol. 1, prep. I. Polkowski, Ż. Pauli, ed. A. Przezdziecki, Cracoviae 1887.
Vita Beatate Kunegundis, in: Joannis Dlugossii senioris canonici cracoviensis opera Vita S. Stanislai – Vita B. Kunegundis – Vitae Episcoporum Poloniae – Vita Sbignei de Oleśnica cardinalis – clenodia – banderia prutenorum – epistolae, vol. 1, prep. I. Polkowski, Ż. Pauli, ed. A. Przezdziecki, Cracoviae 1887.
Wybór mów staropolskich, prep. B. Nadolski, Wrocław 1961.
Bujak F., Studia nad osadnictwem Małopolski, Kraków 1905 (new edition Poznań 2001, with an afterword by A. Janeczek)
Burdzy D., "Vineae istic coluntur". Winnice Sandomierza od średniowiecza do połowy XVII wieku, “Zeszyty Sandomierskie. Biuletyn Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego” 2014, 37.
Bylina S., Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa 2002.
Bylina S., Przestrzenie sakralne mieszkańców wsi u schyłku średniowiecza, in: Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, vol. 1, Struktury kościelno-publiczne, eds. H. Manikowska, W. Brojer, Warszawa 2008.
Bylina S., Życie religijne ludności wiejskiej regionu świętokrzyskiego u schyłku średniowiecza. Uwarunkowania i przesłanki, in: Kościół katolicki w Małopolsce w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, eds. W. Kowalski, J. Muszyńska, Kielce–Gdańsk 2001.
Chrobak T., Filozoficzne przesłanki agraryzmu. Studium wybranych zagadnień, Rzeszów 1998.
Dąbrowski F., Świadczenia fortyfikacyjne ludności pospolitej i rycerstwa w Polsce XIII wieku w źródłach pisanych, “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2008, 56, 2.
Dymmel P., Lubelskie lata Jana Długosza, in: Memoriae amici et magistri: studia historyczne poświęcone pamięci Prof. Wacława Korty, eds. M. Derwich, W. Mrozowicz, R. Żerelik, Wrocław 2001.
Gałązka E., Sieć karczem w Małopolsce na podstawie „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” Jana Długosza, “Roczniki Humanistyczne” 1984, 32, 2.
Górak J., Młyny wodne na Lubelszczyźnie, “Studia i Materiały Lubelskie” 1997, 14.
Grad M., Osobliwe zjawiska przyrodnicze w Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego przez Jana Długosza opisane, “Przegląd Geofizyczny” 2020, 65, 3–4.
Guldon Z., Sołectwa w województwie inowrocławskim w końcu XV i w XVI wieku, “Ziemia Kujawska” 1998, 13.
Guzowski P., Ile pieniędzy mieli chłopi w XV i XVI w.? Próba sondażu, in: Cała historia to dzieje ludzi. Studia z historii społecznej ofiarowane prof. A. Wyczańskiemu, eds. C. Kuklo, P. Guzowski, Białystok 2014.
Guzowski P., Warunki gospodarowania chłopów w Małopolsce i na Rusi Czerwonej w pierwszej połowie XV w. w świetle dokumentów lokacyjnych, “Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2006, 66.
Izydorczyk A., Rodzina chłopska w Małopolsce w XV–XVI wieku, in: Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, vol. 3, ed. A.Wyczański, Warszawa 1983.
Jawor G., Ekonomiczne i społeczne aspekty zbiegostwa ludności wiejskiej na ziemi lubelskiej w XV w., “Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1987, 48.
Jawor G., Ludność chłopska i społeczności wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu. Schyłek XIV – początek XVI wieku, Lublin 1991.
Jawor G., Niedobory zboża na przednówku w gospodarstwach chłopskich ziemi lubelskiej w XV i początkach XVI wieku. Problem głodu czy dystrybucji?, in: Nędza i dostatek na ziemiach polskich od średniowiecza po wiek XX, ed. J. Sztetyłło, Warszawa 1992.
Jawor G., Obraz rodziny chłopskiej w Polsce XV wieku w świetle ksiąg oficjała lubelskiego, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F” 1986–1987, 41–42.
Jawor G., Służba najemna w gospodarstwach chłopskich w Polsce w późnym średniowieczu (na przykładzie ziemi lubelskiej), in: Księga jubileuszowa profesora Feliksa Kiryka, eds. A. Jureczko, F. Leśniak, Z. Noga, Kraków 2004 (“Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 21, Studia Historica 3).
Jawor G., Wiejskie łaźnie w średniowiecznej Polsce w świetle lubelskich i chełmskich zapisów sądowych z XV wieku, “Res Historica” 2012, 33.
Jawor G., Rozwałka A., Wytop i dystrybucja żelaza w XV–XVI w. w świetle najstarszej księgi sądowej miasta Kamionki w ziemi lubelskiej i źródeł archeologicznych, “Archeologia Polski Środkowowschodniej” 2008, 10.
Jemielity W., Dziesięciny kościelne w Królestwie Polskim, “Prawo Kanoniczne” 1997, 40, 3–4.
Kiełbicka A., Zbiegostwo chłopów w województwie krakowskim na przełomie XVI i XVII wieku, Kraków 1989.
Kiryk F., W okresie staropolskim, in: Prace Historyczne, vol. 10, Rudawa. Z dziejów wsi podkrakowskiej (do 1945 r.), ed. F. Kiryk, Kraków 1983.
Koczerska M., Mentalność Jana Długosza w świetle jego twórczości, “Studia Źródłoznawcze” 1971, 15.
Kołacz-Chmiel M., Mulier honesta et laboriosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Lublin 2018.
Kołacz-Chmiel M, Obraz życia codziennego społeczności chłopskich pogranicza polsko-ruskiego w świetle późnośredniowiecznych chełmskich ksiąg sądowych, in: Hominem quaerere. Człowiek w źródle historycznym, eds. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2008.
Kołacz-Chmiel M., Społeczności chłopskie ziemi chełmskiej w późnym średniowieczu, Lublin 2009.
Kowalski K., Klasztory wśród winnic, „Wiara i Odpowiedzialność” 1987, 2, 2.
Kowalski M.D., Źródła i wiarygodność informacji w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis jana Długosza, in: Jan Dugosz (1415–1480). Życie i dzieła, eds. L. Korczak, M.D. Kowalski, P.Węcowski, Kraków 2016.
Krzyżaniakowa J., Społeczeństwo polskie XV wieku w "Rocznikach" Jana Długosza, in: Gospodarcze przesłanki historii społecznej, eds. B. Miśkiewicz, W. Szulc, J. Topolski, Poznań 1982.
Kupisz D., Obara A., Pękała K.P., Dzieje Motycza na przestrzeni wieków, Lublin 2010.
Kwaśnicka-Janowicz A., Staropolska terminologia bartnicza (na tle porównawczym), Kraków 2018.
Łysiak L., Własność sołtysia (wójtowska) w Małopolsce do końca XVI wieku, Kraków 1964.
Matuszewski J., Dziesięcina kościelna w Małopolsce w świetle "Liber beneficiorum" Iwana Długosza, w: Symbolae historico-iuridicae lodzienses Iulio Bardach dedicate, ed. Z. Rymaszewski, Łódź 1997.
Nadolski B., Rola Jana z Ludziska w polskiem odrodzeniu, “Pamiętnik Literacki- czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literackiej polskiej” 1929, 26.
Nowak T.M., Władysław Łokietek – polityk i dowódca, Warszawa 1978.
Obara-Pawłowska A., The image of Vlachs in the works by Jan Długosz, “Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia” 2018, 24.
Obara-Pawłowska A., Dzieje parafii w Motyczu do roku 1939, Lublin 2025.
Pelc J., Ceny w Krakowie w latach 1369–1600, Lwów 1935.
Plisiecki P., Akt wdzięczności czy zapłata? – z badań nad rozumieniem dziesięciny w Polsce średniowiecznej, in: Przestrzeń religijna Europy Środkowo-Wschodniej w średniowieczu / Religious space of East-Central Europe in the Middle Ages, eds. K. Bracha, P. Kras, Warszawa 2010.
Plisiecki P., Młyny wodne w województwie lubelskim (do schyłku XVI wieku), Lublin 2015.
Pluta-Saladra E., Śmierć dziecka w świetle wybranych piętnastowiecznych spisów cudów świętych, in: W kręgu rodziny epok dawnych. Śmierć, eds. B. Popiołek, A. Chłosta- Sikorska, M. Płonka, Kraków 2022.
Płaza S., Sołectwa w powiecie sądecko-czchowskim w. XIII–XVIII, Nowy Sącz 1968.
Przybyłowicz O.M., Vita beatae Kunegundis z archiwum klarysek w Starym Sączu. Losy rękopisu, stan zachowania, źródła wiedzy kronikarza o klasztorze ubogich pań, in: Jan Długosz (1415–1480). Życie i dzieła, eds. L. Korczak, M.D. Kowalski, P. Węcowski, Kraków 2016.
Rajfura H., Warsztat pisarski Jana Długosza w świetle Żywotu św. Stanisława, “Studia Źródłoznawcze” 2018, 56.
Rajman J., Chłopi śląscy przyjmujący prawo miejskie Krakowa w latach 1392–1506, in: Miasto i wieś na przestrzeni dziejów w Europie Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Górnego Śląska, ed. A. Barciak, Katowice–Zabrze 2023.
Rajman J., Gospodarka w dobrach klasztoru bożogrobców miechowskich w XV–XVI w., in: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, ed. M. Derwich, Wrocław 2013.
Rajman J., Ocena wiarygodności informacji Długosza o patrociniach w diecezji krakowskiej, in: Jan Długosz 600 lecie urodzin. Region – Polska – Europa w jego twórczości, eds. J. Maciejewski et al., Toruń–Bydgoszcz 2016.
Rajman J., „Pobiciem nieludzko ciężko poniżona”. Akty przemocy Piastów wobec kobiet ze swej dynastii, in: W kręgu rodziny epok dawnych. Przemoc, eds. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Kraków 2020.
Rutkowski P., „Czarna śmierć” w Polsce w połowie XIV wieku, “Studia i Materiały z dziejów nauki polskiej” 1975, 26.
Samsonowicz H., Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVI w., Warszawa 1954.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, issue 2, Borek – Ciecien, prep. Z. Leszczyńska-Skrętowa et al., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, issue 4, Dubie – Górka, prep. J. Laberschek et al., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 2, issue 2, Iwanowice – Kaczorowy, prep. J. Kurtyka et al., ed. A. Gąsiorowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1989.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 3, issue 2, Krzepice – Lasocice, prep. W. Bukowski et al., ed. F. Sikora, Kraków 1997.
Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, ed. S. Kuraś, in: Dzieje Lubelszczyzny, vol. 3, ed. M. Wawrzyniak, Warszawa 1983.
Słownik staropolski, vol. 1, issue 4, (Bystry – Ciec), ed. S. Urbańczyk, Wrocław 1954.
Słownik staropolski, vol. 3, issue 4 (16), (Jen – Karać), ed. S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.
Słownik staropolski, vol. 3, issue 4 (17), (Karać – Kołowrót), ed. S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.
Słownik staropolski, vol. 5, issue 8 (32), Okraszać – Osiadły, ed. S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
Słownik staropolski, vol. 10, issue 3 (63), Wieli – Wjechać, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1990.
Słownik staropolski, vol. 11, issue 1 (69), Z – Zagumnie, ed. S. Urbańczyk, Kraków 1995.
Sobalski F., Stanowisko prawno-społeczne chłopów w świetle tzw. Constitutiones Lancicienses, uchwał łąkoszyńskich i zapisek sądowych łęczyckich w pierwszej połowie XV wieku, “Zeszyty Historyczne WSP w Częstochowie” 2000, 6.
Sterniczuk A., Mieszkańcy wsi w systemie wojskowym monarchii piastowskiej i wczesnojagiellońskiej, in: „Żywią i bronią”. Wieś i chłopi w obronie ojczyzny, eds. J. Gmitruk, P. Matusak, Warszawa 2009.
Szymański J., Jak powstał wiersz o chłopach, którzy chytrze bydlą z pany, in: Ludzie, wierzenia, kościół. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesna epoka nowożytna), eds. W. Iwańczak, S.K. Kuczyński, Warszawa 2001.
Tymieniecki K., Wolność kmieca na Mazowszu w XV wieku, Poznań 1921.
Tymieniecki K., Zagadnienie niewoli w Polsce u schyłku wieków średnich, in: Prace Komisji Historycznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, vol. 7, Poznań 1933.
Wiśniowski E., Kolęda – meszne – stołowe na ziemiach polskich. Problem rejonizacji, in: Kultura średniowiecza i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, ed. D. Gawin, Warszawa 1991.
Wojciechowska B., O potworach, demonach wodnych i świętych źródłach w Polsce średniowiecznej, “Almanach Historyczny” 1999, 1.
Wroniszewski J., Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, Poznań–Wrocław 2001.
Wyczański A., Czy chłopu było źle w Polsce XVI wieku, “Kwartalnik Historyczny” 1978, 85, 3.
Wyrozumska B., Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI w., Wrocław 1977.
Wyrozumski J., Kmieć czy chłop w Polsce średniowiecznej?, in: Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, eds. A. Bartoszewicz, H. Manikowska, W. Fałkowski, Warszawa 2000.
Wyrozumski J., Jan z Ludziska. Uczony i humanista, in: Zrodziła ich Ziemia Mogileńska, ed. C. Łuczak, Poznań 1997.
Wyżga M., Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI–XVIII wieku, Kraków 2019.
Wyżga M., Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej, Kraków 2011.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.151-243
Data publikacji: 2025-11-28 08:31:40
Data złożenia artykułu: 2024-11-01 12:00:07
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Jerzy Wiktor Rajman
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.