Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Kobiety jako „szare eminencje” w komunistycznej elicie władzy w Polsce
Streszczenie w języku polskim
Problem bardzo niskiego udziału kobiet w elicie władzy w Polsce w latach 1944–1989, a zwłaszcza przyczyn takiej sytuacji, nie doczekał się jeszcze pogłębionej analizy. Najmniej rozpoznana jest kwestia roli kobiet jako „szarych eminencji”, wywierających nieformalny wpływ na procesy decyzyjne. W niniejszym artykule przedstawiono sylwetki sześciu komunistek, których działalność w roli „szarych eminencji” znajduje największe potwierdzenie w dostępnych źródłach. Trzy z nich pracowały w różnych segmentach władzy państwowej (Julia Bristiger, Maria Wierna, Julia Minc), dwie w centralnym aparacie partyjnym (Zofia Gomułkowa, Tedora Feder), zaś jedna stanowi przykład wpływowej kobiety usadowionej w terenowym aparacie partyjnym szczebla wojewódzkiego (Sara Nomberg-Przytyk). Analiza tych sześciu przypadków prowadzi do wniosku, że o nieformalnej silnej pozycji zajmowanej przez te kobiety w komunistycznej elicie władzy decydowały następujące czynniki: posiadane doświadczenie, staż partyjny, wykształcenie i umiejętności, a także pozycja męża jako działacza partyjnego lub znajomości wśród innych członków elity władzy.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych:
Komitet Centralny PZPR
Biuro Spraw Kadrowych KC PZPR
Centralna Kartoteka PZPR
Zbiór akt osobowych działaczy ruchu robotniczego
Zbiór relacji działaczy ruchu robotniczego.
Archiwum Państwowe w Lublinie:
Komitet Wojewódzki PZPR w Lublinie.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie:
Akta personalne funkcjonariuszy.
Rosyjskie Państwowe Archiwum Historii Społeczno-Politycznej:
Fond 495: Komintern.
Rosyjskie Państwowe Archiwum Historii Najnowszej:
Fond 5: Komitet Centralny KPZR.
Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu:
Spuścizna Jerzego Stempowskiego.
Relacje: Andrzeja Kurza, Zygmunta Mańkowskiego, Jerzego Morawskiego, Artura Starewicza, Józefa Tejchmy, Andrzeja Werblana.
Źródła drukowane
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, oprac. A. Paczkowski, cz. 1: Lata 1945–1947, Warszawa 1994; cz. 2: Lata 1948–1949, Warszawa 1996.
Wspomnienia i relacje
Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955, Warszawa 2003.
Gomułka W., Pamiętniki, t. 1, Warszawa 1994.
Torańska T., Oni, Warszawa 2004.
Zambrowski A., Syn czerwonego księcia, Warszawa 2009.
Informatory
Janowski W., Kochański A., Informator o strukturze i obsadzie personalnej centralnego aparatu PZPR 1948–1990, Warszawa 2000.
Mołdawa T., Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa 1991.
Polska Partia Robotnicza. Zjazdy, posiedzenia plenarne KC, władze centralne i wojewódzkie, przedstawicielstwo w parlamencie i rządzie 1944–1948 (informator), „Archiwum Ruchu Robotniczego”, t. 7, Warszawa 1982.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Zjazdy, plenarne posiedzenia Komitetu Centralnego, władze naczelne, I sekretarze Komitetów Wojewódzkich PZPR 1981–1986, oprac. J. Jakubowski, J. Szczeblewski, Warszawa 1986.
PZPR. Zjazdy, posiedzenia plenarne Komitetu Centralnego, władze naczelne, I sekretarze komitetów wojewódzkich 1948–1982, oprac. W. Ciempiel, J. Jakubowski, J. Szczeblewski, Warszawa 1983.
Opracowania
Budzyńska C., Burgin Juliusz, w: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, t. 1, red. F. Tych, Warszawa 1978.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.
Grabski A., Czy marzec 1968 r. był nieuchronny?, „Przegląd” 2008, 10, http://www.tygodnikprzeglad.pl/czy-marzec-1968-r-byl-nieuchronny/ [dostęp: 12 IV 2018].
Jarska N., Kobiety w PZPR 1948–1956. Paradoksy mobilizacji politycznej kobiet w stalinizmie, w: Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E. Chabros, A. Klarman, Wrocław 2014.
Kochański A., Minc Hilary, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 21, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.
Koper S., Kobiety władzy PRL, Warszawa 2012.
Libera P., Członkowie Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej PZPR 1948–1971 – próba portretu zbiorowego, w: Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Warszawa–Lublin 2015.
Shumilo M., Deayateli glavnogo pravleniya Soyuza Pol’skikh Patriotov v SSSR (1943–1944 g.g.), w: Polyaki v Rossii: epokhi i sud’by, red. Kh. Gralya, A.L. Petrovskij, A.I. Selitskij, Krasnodar 2009.
Stobiecki R., Grosfeld Leon, w: Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1992.
Stopyra A., Figurantka „Roxana”. Inwigilacja Julii Brystiger przez Służbę Bezpieczeństwa (1962–1974), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, 2.
Szczygielski Z., Członkowie KPP 1918–1938 w świetle badań ankietowych, Warszawa 1989.
Szumiło M., Elita władzy w Polsce 1944–1989. Studium socjologiczne, w: Władza w PRL. Ludzie i mechanizmy, red. K. Rokicki, R. Spałek, Warszawa 2011.
Świetlikowa F., Centralne instancje partyjne KPP w latach 1918–1938, „Z Pola Walki” 1969, 4.
Werblan A., Władysław Gomułka. Sekretarz Generalny PPR, Warszawa 1988.
Zaorska A., Sąsiedzi. Najbardziej okrutni oprawcy polskich patriotów, Warszawa 2012.
Zawadka K., Komitet Wojewódzki PZPR w Lublinie 1948–1956. Struktura – ludzie – mechanizm funkcjonowania, Lublin 2014.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2018.45.287-309
Data publikacji: 2018-06-29 13:18:03
Data złożenia artykułu: 2018-06-29 12:29:01
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2018 Mirosław Szumiło
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.