Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Społeczność chłopska na ziemiach Zakonu Grobu Bożego w Miechowie w XII–XVIII w. – uwagi wstępne
Streszczenie w języku polskim
Celem artykułu jest analiza położenia ludności chłopskiej w dobrach zakonu bożogrobców do upadku państwa polskiego w 1795 r. Rozwój zakonu i jego terytorium był możliwy dzięki licznym nadaniom, lokacji wsi na prawie niemieckim oraz zakupowi wsi wokół Miechowa dzięki czemu do XVI w. został ukształtowany klucz miechowski składający się z dwudziestu sześciu miejscowości. Na jego obszarze dominowała ludność chłopska podzielona na kategorie od kmieci po komorników, posiadająca różny status społeczny i majątkowy. Chłopi jako poddani zakonu i dzierżawiący grunty pana feudalnego byli zobowiązani do płacenia czynszów w postaci produktów naturalnych, wiktuałów oraz pieniędzy, a od końca XIV w. zaczęto wprowadzać pańszczyznę, która się tu rozwijała. Część chłopstwa nieumiejąca się odnaleźć w realiach pracy odrobkowej zbiegała z dóbr klasztornych lub starała się przedostać do innych stanów społecznych (łącznie ze stanem szlacheckim) poprzez awanse lub koligacje małżeńskie. Nupturienci najczęściej pochodzili z terenu klucza ziemskiego bożogrobców, ale zdarzały się przypadki małżeństw z osobami spoza tego obszaru.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Joannis Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, vol. 2, Ecclesiae parochiales, ed. A. Przeździecki, Cracoviae 1864.
Joannis Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, vol. 3, Monasteria, ed. A. Przeździecki, Cracoviae 1864.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, vol. 2, 1153–1333, ed. F. Piekosiński, Kraków 1886.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, vol. 3, 1333–1386, ed. F. Piekosiński, Kraków 1887.
Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1392–1506, ed. K. Kaczmarczyk, Kraków 1913.
Księgi sądowe wiejskie Chorzowa i Dębu z lat 1534–1804, comp. Z. Jedynak with the collaboration of A. Sośniarz, Chorzów 2015.
Lustracja województwa krakowskiego 1564, part 1, ed. J. Małecki, Warszawa 1962.
Makowski M., Inwentarz klucza miechowskiego z 1731, “Res Gestae. Czasopismo historyczne” 2016, 3.
Materiały do słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego (1788–1792), ed. W. Semkowicz, prep. K. Buczek et al., Warszawa –Wrocław–Kraków 1960.
Nekanda Trepka W., Liber generationis plebeanorum (,,Liber chamorum”), ed. R. Leszczyński, Wrocław 1995.
Testamenty chłopów polskich od II połowy XVI do XVIII wieku, comp. and ed. J. Łosowski, Lublin 2015.
Zbiór dokumentów małopolskich, part 1, Dokumenty z lat 1257–1420, ed. S. Kuraś, Wrocław–Warwszawa–Kraków 1962.
Zbiór dokumentów małopolskich, part 3, Dokumenty z lat 1442–1450, ed. S. Kuraś, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
Atlas historyczny Polski, Series A: Mapy szczegółowe XVI wieku, 1: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, ed. K. Chłapowski et al., ed. H. Rutkowski, Warszawa 2008.
Bukowski W., Miechów-miasto, in: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 4, issue 2, prep. W. Bukowski, S. Kołodziejski, T. Jurek, ed. T. Jurek, Kraków 2009.
Cerman M., Villagers and Lords in Eastern Europe, 1300–1800, New York 2012.
Derwich M., Benedyktyński klasztor św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu, Warszawa 1992.
Derwich M., Klasztor a miasto w średniowieczu w historiografii europejskiej, in: Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, eds. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole 2000.
Fluda-Krokos A., Dziedzictwo klasztoru Augustianów-eremitów z Książa Wielkiego. Dokumenty z lat 1783–1900, Kraków 2019.
Filus S., Zagorzyce – wieczysta jałmużna klasztoru bożogrobców w Miechowie. Studium z dziejów społecznych wsi i jej relacji z klasztorem (1163–1819), Kraków 2025.
Główka D., Gospodarka w dobrach plebańskich na Mazowszu w XVI–XVIII wieku, Warszawa 1991.
Grulich J., Die demographische Entwicklungund der Lebenszyklus der Dorfbewohner (Südböhmen, 16.–18. Jahrhundert), České Budějovice 2008.
Grulich J., The Migration of an Urban and Rural Population. The Parish of České Budějovice, 1750–1824, České Budějovice 2013.
Guzowski P., Demograficzne uwarunkowania funkcjonowania rodziny chłopskiej na przełomie średniowiecza i nowożytności, in: Rodzina, gospodarstwo domowe i pokrewieństwo na ziemiach polskich w perspektywie historycznej – ciągłość czy zmiana, ed. C. Kuklo, Warszawa 2012.
Guzowski P., Kalendarz gospodarczy i finansowy kmieci polskich na przełomie średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, in: Człowiek wobec miar i czasu w przeszłości, eds. P. Guzowski, M. Liedke, Kraków 2007.
Jawor G., Ludność chłopska i społeczności wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu (schyłek XIV–początek XVI wieku), Lublin 1991.
Jawor G., Obraz rodziny chłopskiej w Polsce XV wieku w świetle ksiąg oficjała lubelskiego, “Annales UMCS. Sectio F” 1986–1987, 41–42.
Jawor G., Służba najemna w gospodarstwach chłopskich w Polsce w późnym średniowieczu (na przykładzie ziemi lubelskiej), “Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis” 2004, 21.
Jędrzejewski P., Komisje porządkowe cywilno-wojskowe województwa krakowskiego w dobie Sejmu Wielkiego (1790–1792), Kraków 2024.
Kiełbicka A., Zbiegostwo chłopów w województwie krakowskim na przełomie XVI i XVII wieku, Toruń 1989.
Kołacz-Chmiel M., Mulier honesta et laboriosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Lublin 2018.
Kołacz-Chmiel M., Społeczności chłopskie ziemi chełmskiej w późnym średniowieczu, Lublin 2009.
Kopczyński M., Studia nad rodziną chłopską w Koronie w XVII–XVIII wieku, Warszawa 1998.
Korczak-Siedlecka J., Czy chłop miał honor? Zastosowanie kategorii honoru w badaniach nad społeczeństwem nowożytnym, “Kwartalnik Historyczny” 2018, 125, 3.
Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kuklo C., Kobieta samotna w społeczeństwie miejskim u schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej: studium demograficzno-społeczne, Białystok 1998.
Laberschek J., Miechów-klasztor, in: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 4, issue 2, prep. W. Bukowski, S. Kołodziejski, T. Jurek, ed. T. Jurek, Kraków 2009.
Laslett P., Mean Household Size in England since the Sixteenth Century, in: Household and Family in Past Time, eds. P. Laslett, R. Wall, Cambridge 1972.
Leszczyński A., Ludowa historia Polski, Warszawa 2022.
Lolo R., Chłopi w dobrach kościelnych w XVI–XVIII wieku. Zarys problematyki, in: Chłopi polscy na przestrzeni wieków, eds. M. Wyżga, J. Załęczny, Warszawa 2023.
Lubczyński M., Szlachta powiatu ksiąskiego za ostatnich Jagiellonów. Struktura majątkowa, Warszawa 2014.
Lucassen J., Historia pracy. Nowe Dzieje ludzkości, transl. T.S. Markiewka, Kraków 2023.
Łosowski J., Dokumentacja w życiu chłopów w okresie staropolskim. Studium z dziejów kultury, Lublin 2013.
Maciejewska W., Inwentaryzacja materiałów do dziejów wsi w latach 1951–1953 i jej wyniki, “Archeion” 1955, 24.
Noga Z., Osadnictwo i stosunki własnościowe w księstwie siewierskim do 1790 roku, in: Siewierz, Czeladź, Koziegłowy, Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego, ed. F. Kiryk, Katowice 1994.
Noga Z., Sołtysi w księstwie siewierskim w dobie nowożytnej, in: Miscelanea Historico-Iuridica Bialostocensia, eds. P. Fiedorczyk, A. Nowakowski, Białystok 1995.
Pęckowski Z., Miechów, studia z dziejów miasta i ziemi miechowskiej do roku 1914, Kraków 1967.
Pęckowski Z., Ziemia Miechowska, zarys dziejów osadnictwa do końca XVIII wieku, Kraków 1992.
Piłat Z., Fundator i fundacja klasztoru bożogrobców w Miechowie, in: Bożogrobcy w Polsce, ed. M. Affek et al., Warszawa–Miechów 1999.
Rajman J., Gospodarka w dobrach klasztoru bożogrobców miechowskich w XV–XVI w., in: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, ed. M. Derwich, Wrocław 2013
Rajman J., Społeczność wiejska Chorzowa i Dębu od XIV do połowy XVIII wieku, Chorzów 2019.
Rauszer M., Siła podporządkowanych, Warszawa 2021.
Sikora F., Brzuchania, in: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, issue 2, Borek – Ciecien, prep. Z. Leszczyńska-Skrętowa et al., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Skrzyniarz R., Kanonicy Grobu Bożego i ich religijny, społeczny, edukacyjny i kulturowy wkład w rozwój mieszkańców ziem polskich w średniowieczu, Lublin 2015.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, issue 2, Borek – Ciecien, prep. Z. Leszczyńska-Skrętowa et al., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 4, issue 2, prep. W. Bukowski, S. Kołodziejski, T. Jurek, ed. T. Jurek, Kraków 2009.
Szady B., System beneficjalny w diecezji chełmskiej w latach 1600–1621, “Roczniki Humanistyczne” 1997, 45, 2.
Szołtysek M., Rethinking East-Central Europe: family systems and co-residence in the Polish-Lithuanian Commonwealth, vols 1–2, Bern 2015.
Szpak J., Polska prowincja paulinów od XVII do 1864 roku, Katowice 2020.
Trajdos T., Bożogrobcy przeworscy za panowania Władysława II Jagiełły, in: Bożogrobcy przeworscy. Studia z dziejów Bazyliki Kolegiackiej pw. Ducha Świętego i klasztoru Kanoników Regularnych Grobu Bożego w Przeworsku, eds. Ł. Mróz, S. Wilk, Przeworsk 2023.
Trajdos T., Bożogrobcy w Lendaku, “Śpisko Sygnorka. Biuletyn Związku Polskiego Spisza” 1993, 3.
Wędzki A., Miechów w średniowieczu. Studia z dziejów miasta i klasztoru. Zagadka Jaksy, Warszawa 2014.
Wiślicz T., Katalog małopolskich ksiąg sądowych wiejskich XV–XVIII w., Warszawa 2007.
Wiślicz T., Upodobanie. Małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII–XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia, Wrocław 2012.
Wojciechowski L., Parafia w Miechowie w okresie przedrozbiorowym, in: Bożogrobcy w Polsce, ed. M. Affek et al., Warszawa–Miechów 1999.
Wyczański A., Czy chłopu było źle w Polsce XVI w.?, “Kwartalnik Historyczny” 1978, 85, 3.
Wyczański A., Studia nad folwarkiem szlacheckim w latach 1500–1580, Warszawa 1960.
Wyczański A., Wieś polskiego odrodzenia, Warszawa 1969.
Wyżga M., Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI–XVIII wieku, Kraków 2019.
Wyżga M., Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku. Studium o społeczności lokalnej, Kraków 2011.
Wyżga M., Podmiotowość chłopstwa staropolskiego, “Kwartalnik Historyczny” 2023, 130, 4.
Wyżga M., W okresie staropolskim, in: Pod Krakowem. Monografia historyczna gminy Michałowice, vol. 1, Do schyłku XVIII wieku, ed. M. Wyżga, Kraków 2014.
Wyżga M., Wieś staropolska w źródłach archiwalnych, in: Chłopi polscy na przestrzeni wieków, eds. M. Wyżga, J. Załęczny, Warszawa 2023.
Zdanek M., Dochodowość majątku klasztoru cystersów w Mogile w połowie XVI w. na podstawie inwentarza dóbr z lat 1560–1566, in: Klasztor w gospodarstwie średniowiecznym i nowożytnym, ed. M. Derwich, Kraków 2013.
Zdanek M., Dochody dominikanów krakowskich w I połowie XVI w., in: Inter oeconomiam coelestem et terrenam. Mendykanci a zgromadzenia ekonomiczne, eds. W. Długoręcki et al., Kraków 2011.
Zdanek M., Folwarki cystersów małopolskich w średniowieczu, “Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” 2005, 24.
Zientara B., Poddaństwo, in: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, vol. 2, O-Ż, Warszawa 1981.
Żytkowicz L., Studia nad gospodarstwem wiejskim w dobrach kościelnych, Warszawa 1962.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.119-149
Data publikacji: 2025-11-28 08:31:36
Data złożenia artykułu: 2024-07-30 12:03:02
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Sebastian Jan Filus
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.