Wzór wójta wsi w południowej Polsce do końca XVIII w. w świetle przysiąg urzędowych

Streszczenie w języku polskim

Badania nad wzorcami osobowymi w polskiej historiografii mają długą tradycję, jednak dotychczas zazwyczaj skupiano się na przedstawicielach elit oraz wyższych warstw społecznych: monarchach, królowych, biskupach, rycerzach czy szlachcicach. Autor niniejszego opracowania postawił sobie za cel zidentyfikowanie modelu idealnego wiejskiego wójta na terenach południowej Polski do końca XVIII w., a za podstawę źródłową przyjął treści przysiąg urzędniczych. Dobór źródła wynikał z performatywnego charakteru przysięgi – zawsze więc zawierał wzorzec zachowań instytucjonalnych. Punktem wyjścia rozważań jest rozprzestrzenianie się na wsi roty wójtów miejskich w polskim tłumaczeniu Bartłomieja Groickiego oraz jej ewolucja w kierunku zaspokojenia oczekiwań sąsiadów z gromady, ale przede wszystkim zwierzchności dworskiej. Wybrany spośród kmieci wójt lawirował między dworem i chałupą – to sąsiedzi przedstawiali zwierzchności dworskiej kandydatów na wójta, jednak ostateczna decyzja zawsze należała do właściciela ziemskiego. Wójt jako najważniejszy funkcjonariusz społeczności wiejskiej i zwierzchnik wiejskiego sądu zobowiązywał się do sprawiedliwego rozstrzygania sporów, lojalności wobec właściciela wsi, utrzymania porządku oraz rzetelnego pobierania podatków. Roty przysiąg potwierdzają też rosnącą w epoce zależność administracji wiejskiej od zwierzchności dworskiej. Wyniki badań wnoszą nowe spojrzenie na instytucjonalny wzorzec działania wójta jako kluczowego elementu administracji wiejskiej.