Hide
Show all
Email this article 
The Situation of Children from Annulled Marriages in Peasant Communities of Late Medieval Poland – Legal Regulations vs. Reality
Abstract
This article explores the complex situation of peasant children born into families that were initially considered legitimate by both the Church and society, until marital impediments were proven in court. The annulment of a marriage, and consequently the dissolution of the family, resulted in a complete change in their previously stable living situation. A cautious attempt has been made to estimate the number of families and children who may have been affected by this issue. Subsequently, the legal consequences of marriage annulment for the children are examined, with particular attention given to their legitimacy and the issue of their custody. The diverse practices of ecclesiastical courts are analyzed, alongside the exploration of the motivations guiding the judges in issuing their decisions. Attention has also been drawn to the fact that the issue under discussion generated certain social repercussions and represented an atypical situation within the family structures of the period.
Keywords
Full Text:
PDFReferences
Aleksander III, Qui filii sint legitimi, Liber IV, Titulus VII, Cap. 9, 11, 14, in: Corpus iuris canonici, ed. A. Friedberg, Lipsk 1879–1881, ed. anastatica Graz 1955.
Kozak A., Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechła i Jana z Brzóstkowa (1449–1453, 1455). Studium źródłoznawcze i edycja krytyczna, Poznań 2023.
Praktyka w sprawach małżeńskich w sądach duchownych diecezji krakowskiej w XV wieku, ed. B. Ulanowski, “Archiwum Komisji Historycznej AU” 1889, 5.
Statuta Casimiri Magni, ed. B. Ulanowski, Archiwum Komisji Prawniczej, vol. 2, Kraków 1921.
Statuta Nankeri episcopi Cracoviensis, in: Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, vol. 4, ed. U. Heyzman, Kraków 1875.
Statuta synodalia episcoporum cracoviensium XIV et XV saeculi e codicibus manuscriptis typis mandata, additis statutis Vielunii et Calissii a. 1420 conditis (et ex rarissimiseditionibus – etiam authenticis – nunc iterum editis), ed. U. Heyzmann, in: Starodawne Prawa Polskiego Pomniki, vol. 4., ed. A.Z. Hencel, Kraków 1875.
Abraham W., Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim, Lwów 1925.
Biniaś-Szkopek M., Małżonkowie przed sądem biskupiego oficjała poznańskiego w pierwszej ćwierci XV wieku, Poznań 2018.
Biniaś-Szkopek M., Proles illegitima? Postępowanie wobec dzieci w praktyce sądu poznańskiego oficjała biskupiego w średniowieczu, “Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2021, 13 (17).
Biniaś-Szopek M., Kobiety, mężczyźni i małżeństwo w najstarszych księgach konsystorskich poznańskich, in: Kobieta i mężczyzna jedna przestrzeń, dwa światy, eds. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2015.
Burzyński P., Prawo polskie prywatne, vol. 2, Kraków 1867.
Bylina S., Chrystianizacja wsi polskiej, Warszawa 2002.
Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, vol. 2, Lwów 1911.
Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004.
Delimata M., Potomstwo nieślubne i nieprawe (proles illegitima) w Polsce średniowiecznej, in: Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Starożytność-Średniowiecze, vol. 1, eds. J. Jundziłł, D. Żołądź-Strzelczyk, Bydgoszcz 2002.
Donahue C., Law, Marriage, and Society in the Later Middle Ages. Arguments about Marriage in Five Courts, Cambridge 2007.
Duby G., Rycerz, kobieta i ksiądz. Małżeństwo w feudalnej Francji, Warszawa 1986.
Gąsiorowski A., Skierska I., Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, “Roczniki Historyczne” 1995, 61.
Hemperek P., Sprawy małżeńskie w oficjalacie okręgowym w Lublinie w XV w., “Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1970, 17, 5.
Hemperek P., Oficjalat okręgowy w Lublinie w XV–XVIII wieku. Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego, Lublin 1974.
Jawor G., Obraz rodziny chłopskiej w Polsce XV wieku w świetle ksiąg oficjała lubelskiego, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F” 1986–1987, 41–42.
Knapek E., Akta oficjalatu i wikariatu generalnego krakowskiego do połowy XVI wieku, Kraków 2010.
Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975.
Koczerska M., Zawarcie małżeństwa wśród szlachty w Polsce późnego średniowiecza, “Przegląd Historyczny” 1975, 66, 1.
Kołacz-Chmiel M., Mulier honesta et laborosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Małopolski, Lublin 2018.
Kołacz-Chmiel M., Nieletni pochodzenia chłopskiego w praktyce sądów kościelnych w późnośredniowiecznej Małopolsce, in: Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, eds. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Lublin 2016.
Krawiec A., Problematyka małżeńska w średniowiecznym ustawodawstwie synodalnym Kościoła polskiego, in: Docendo discimus. Studia ofiarowane profesorowi Zbigniewowi Wielgoszowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, eds. K. Kaczmarek, J. Nikodem, Poznań 2000.
Książkiewicz A., Sprawy małżeńskie w konsystorzu lwowskim w późnym średniowieczu, “Nasza Przeszłość” 2008, 109.
Le Goff J., Czy w ogóle w średniowieczu były dzieci?, in: Dzieci, vol. 2, eds. M. Janion, S. Chwin, Gdańsk 1988.
Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.
Matuszewski J., Proles illegitima w polskim prawie ziemskim, “Czasopismo Prawno-Historyczne” 1966, 18, 2.
McDougall S., Bigamy: A Male Crime in Medieval Europe?, “Gender & History” 2010, 22, 2.
Sheehan M., The Formation and Stability of Marrigein Fourteenth-Centry England: Evidence of an Ely Register, “Medieval Studies” 1971, 33.
Skierska I., Źródła do badania praktyk religijnych w średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, “Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2007, 87.
Wojciechowska B., Małżeństwo w ustawodawstwie synodalnym Kościoła polskiego w późnym średniowieczu, “Czasopismo Prawno-Historyczne” 2015, 67, 1.
Wojciechowska B., Proles – fides – sacramentum. Małżeństwo w średniowiecznym prawie kanonicznym, in: Kobieta i mężczyzna. Jedna przestrzeń-dwa światy, eds. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2015.
Wojciechowska B., Raptus puellae jako przeszkoda małżeńska w Dekrecie Gracjana, “Saeculum Christianum” 2016, 23.
Wojciechowska B., Zaślubiny w Polsce średniowiecznej, “Saeculum Christianum” 2017, 24.
Wojciechowski S., O zaginionej księdze oficjała lubelskiego z XV wieku, supplement to “Biuletyn Biblioteki UMCS w Lublinie” 1962, 10.
Wójcik W., Uprawnienia oficjałów okręgowych w Sandomierzu w sprawach małżeńskich, “Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1962, 9, 1.
Zaremska H., Grzech i występek: normy i praktyka moralności społecznej, in: Kultura Polski średniowiecznej, ed. B. Geremek, Warszawa 1997.
Zarosa W., Małżeństwo i relacje między małżonkami w świetle wyroków gnieźnieńskiego sądu konsystorskiego z przełomu XV i XVI wieku, in: Motyw miłości w wybranych tekstach literackich i innych dziedzinach kultury, eds. P. Szymczyk, E. Chodźko, Lublin, 2018.
Żołądź-Strzelczyk D., Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2006.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.245-264
Date of publication: 2025-11-28 08:31:43
Date of submission: 2025-02-28 18:36:04
Statistics
Indicators
Refbacks
- There are currently no refbacks.
Copyright (c) 2025 Małgorzata Kołacz-Chmiel
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.