Topos utopijności w plakatach poświęconych wsi w Europie Środkowo-Wschodniej w latach pięćdziesiątych XX w.
Streszczenie w języku polskim
Pojęcie utopii jest przedmiotem badań naukowców z różnych dziedzin, w tym teoretyków literatury, politologów, analityków kultury, pedagogów, historyków i historyków sztuki, którzy często odnoszą się do niego jako do mitu arkadyjskiego. W Europie Środkowej i Wschodniej plakaty przedstawiające życie na wsi, publikowane w latach pięćdziesiątych XX w., były tworzone wyłącznie w stylu socrealizmu. Ta metoda artystyczna została wykorzystana do przedstawienia idealizowanego, fikcyjnego obrazu wsi, którego cechy charakterystyczne są uderzająco podobne do cech utopii. Przedstawiona wizja składa się z kluczowych elementów typowych dla literatury utopijnej, w tym: braku konkretnych współrzędnych czasowych i przestrzennych, rozpadu struktur państwowych, dominacji kolektywizmu, deklarowanej równości (choć w praktyce iluzorycznej), likwidacji klas społecznych i konfliktów, nadrzędnego znaczenia pracy, wszechobecnego czynnika szczęścia, idealizacji postaci ludzkich i ich zachowań, a także arkadyjskiego krajobrazu. Utopijny charakter plakatów z lat pięćdziesiątych został dodatkowo wzmocniony przez ich wewnętrzne cechy, które sprowadzały się do pełnienia funkcji narzędzi reklamowych, strategiczne wykorzystanie ideologii oraz charakterystyczne cechy realizmu socjalistycznego.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Czarnocka K., Tematyka pracy, “Przegląd Artystyczny” 1952, 1.
Kautsky K., Poprzednicy współczesnego socjalizmu, Warszawa 1949.
Lenica J., Plakat – sztuka dzisiejszych czasów, “Przegląd Artystyczny” 1952, 5.
Mroszczak J., O dalszy wzrost poziomu ideowo-artystycznego, “Przegląd Artystyczny” 1953, 3.
O dalszy wzrost ideowo-artystyczny plakatu polskiego, in: O plakacie. Zbiór materiałów z narad i dyskusji oraz artykułów poświęconych aktualnym problemom plakatu politycznego, [Warszawa 1954].
Siekierska J., Sztuka jako odbicie rzeczywistości. Zagadnienie specyficznych cech sztuki, “Materiały do studiów i dyskusji z zakresu teorii i historii sztuki, krytyki artystycznej oraz badań nad sztuką” 1954, 2.
Katalog polskich plakatów politycznych z lat 1949–1956 w zbiorach Muzeum Historii Polskiego Ruchu Rewolucyjnego, Warszawa 1978.
King D., Russian Revolution Posters. From Civil War to Socialist Realism, From Bolshevism to the End of Stalinism, [London 2012].
Plan 6-letni, graphic design M. Orłowska et al., Warszawa [1952]
Socjalizm twórz, wspólnotę twórz! Polski plakat socrealistyczny 1949–1955, Bochnia 2011.
„Zboże państwu!”. Rolnictwo i wieś w plakacie propagandowym Europy Środkowo-Wschodniej z lat 1950. Wystawa czasowa 24 kwietnia – 10 października 2010. „Crops for the State!”. Agriculture and the Countryside in the 1950s Propaganda Poster of Central and Eastern Europe. Temporary Exhibition 24th April – 10th October 2010, catalog compiled H. Ignatowicz, U. Siekacz, Szreniawa 2010.
Baczko B., Hiob, mój przyjaciel. Obietnice szczęścia i nieuchronność zła, transl. J. Niecikowski, Warszawa 2001.
Baczko B., Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, transl. M. Kowalska, Warszawa 1994.
Baum E., Antczak S., Szczęście – fenomen niejednowymiarowy. Konteksty filozoficzne, społeczne i polityczne rozważań nad odczuwaniem szczęścia, in: Szczęście w wymiarze pedagogiczno-socjologicznym, eds. E. Kowalska, P. Prüfer, M. Kowalski, Kraków 2014.
Bauman Z., Socialism. The Active Utopia, London 1976.
Biała A., Literatura i plakat. Korespondencja sztuki, Kielce 2021.
Bonnell V.E., Iconography of Power. Soviet Political Posters under Lenin and Stalin, Berkeley 1999.
Brzóstowicz-Klajn M., Tomasz Morus w mundurku pioniera, czyli utopia i utopijność w polskim socrealizmie, Poznań 2012.
Burke P., Eyewitnessing. The Uses of Images as Historical Evidence, London 2001.
Burke P., Naoczność. Materiały wizualne jako świadectwa historyczne, Kraków 2012.
Cassirer E., An Essay on Man. An Introduction to a Philosophy of Human Culture, New York 1953.
Cioran E., History and Utopia, transl. R. Howard, Chicago 1987.
Delumeau J., History of Paradise. The Garden of Eden in Myth and Tradition, Urbana IL 2000.
Eliade M., Patterns in comparative religion, transl. R. Sheed, London–New York 1958.
Grey J., Czarna msza. Apokaliptyczna religia i śmierć utopii, transl. A. Puchejda, K. Szymaniak, Kraków 2009.
Heller N., Nekrich A.M., Utopia in Power. The history of the Soviet Union from 1917 to the present, New York 1986.
Hobsbawm E., Jak zmienić świat. Marks i marksizm 1840–2011, transl. S. Szymański, Warszawa 2013.
Ignatowicz H., Siekacz U., ‘Crops for the State!’ Agriculture and the Countryside in 1950s Propaganda Posters of Central and Eastern Europe, “Folk Life. Journal of Ethnological Studies” 2014, 52, 1.
Ignatowicz H., Siekacz U., Międzynarodowa wystawa plakatu „Zboże państwu! Rolnictwo i wieś w plakacie propagandowym Europy Środkowo-Wschodniej z lat 1950.”, “Rocznik Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie” 2010, 27.
Jarosz D., Polityka władz komunistycznych w Polsce w latach 1948–1956 a chłopi, Warszawa 1998.
Juszczyk A., Stary wspaniały świat. O utopiach pozytywnych i negatywnych, Kraków 2014.
Kolář P., Poststalinizm. Ideologia i utopia epoki, transl. J. Górny, Warszawa 2022.
Kołakowski L., Główne nurty marksizmu. Powstanie – rozwój – rozkład, Londyn 1988.
Marks K., Engels F., Ideologia niemiecka, in: K. Mark, F. Engels, Dzieła, vol. 3, Warszawa 1961.
Mazur M., O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
Morrison T., Unbuilt Utopian Cities 1460 to 1900. Reconstructing their Architecture and Political Philosophy, Abingdon–Oxon–New York 2015.
Pańków I., Filozofia utopii, Warszawa 1990.
Popper K., The Open Society and Its Enemies, Princeton–Oxford 2013.
Rose G., Visual Methodologies. An Introduction to Researching with Visual Materials London 2016.
Rypson P., Czerwony monter. Mieczysław Berman: grafik, który zaprojektował polski komunizm, Kraków 2017.
Sikora A., Prorocy szczęśliwych światów, Warszawa 1982.
Stites R., Revolutionary Dreams. Utopian Vision and Experimental Life in the Russian Revolution, Oxford 1989.
Szacki J., Spotkania z utopią, Warszawa 2000.
Tomasik W., Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie „propagandy monumentalnej”, Wrocław 1999.
Tomasik W., Okolice socrealizmu. Prawie tuzin szkiców, Bydgoszcz 2009.
Walentowicz H., Przyszłość w prognozach Marksa i Engelsa, Warszawa 1993.
Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996.
White N., Filozofia szczęścia. Od Platona do Skinnera, transl. M. Chojnacki, Kraków 2008.
https://www.digar.ee/arhiiv/en/graphics?id=2031&page=1 [access: 20.01.2025].
https://permartmuseum.com/collection/posters [access: 15.02.2025].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.60.871-902
Data publikacji: 2025-11-28 08:32:45
Data złożenia artykułu: 2025-03-05 20:11:43
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Mariusz Mazur

Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.